Leestijd: 13 minuten
De essentie van een beschermende structuur
De manier waarop we onze bescherming tegen pijn opbouwen is als een vingerafdruk van onze vroege levenservaringen – uniek, blijvend, en diep informatief over wie we zijn. Het is een complex geheel van overtuigingen, gedragspatronen, lichaamshoudingen en energetische kenmerken die zich vormen in onze jeugd als antwoord op onze omgeving. Deze structuur is geen ‘probleem’ dat moet worden opgelost, maar een intelligent overlevingsmechanisme dat ons heeft geholpen om te gaan met vroege uitdagingen in ons leven.
Stel je een jonge boom voor. Als deze boom opgroeit in een omgeving met constante wind uit één richting, zal hij zich aanpassen – zijn stam buigt, zijn wortels groeien sterker aan één kant, zijn takken ontwikkelen zich asymmetrisch. Deze aanpassingen zijn niet ‘fout’ of ‘gemankeerd’; ze zijn precies wat de boom nodig had om te overleven en te groeien. Zo is het ook met onze beschermende structuren.
Je kunt een structuur zien als een huis dat we in onze kindertijd hebben gebouwd. Sommige kamers zijn ruim en licht, andere zijn kleiner en donkerder. Sommige deuren openen makkelijk, andere zijn stevig vergrendeld. Dit huis beschermde ons toen we jong waren en blijft, ook nu we volwassen zijn, ons thuis – ook al past het misschien niet meer helemaal bij wie we nu zijn.
Denk aan Emma, een ervaren therapeute. Als kind leerde ze om extreem alert te zijn op de emotionele toestand van haar alcoholistische vader. Deze vroege training maakte haar uitstekend in het lezen van mensen, maar zorgt er ook voor dat ze moeilijk kan ontspannen in sociale situaties – haar ‘radar’ staat altijd aan.
Het ontstaan van onze structuur
De vormende jaren
In onze eerste levensjaren zijn we als zachte klei – vormbaar en gevoelig voor alle indrukken uit onze omgeving. Elk kind heeft fundamentele behoeften aan veiligheid, verbinding, autonomie, expressie en liefde. Wanneer deze behoeften niet volledig worden vervuld, of wanneer er sprake is van overweldigende ervaringen, ontwikkelt het kind creatieve manieren om hiermee om te gaan.
Thomas, nu een succesvolle ondernemer, groeide op met een chronisch zieke moeder. Als peuter leerde hij al snel om “geen last te veroorzaken”. Hij werd expert in het zorgen voor zichzelf en anderen, maar vindt het als volwassene moeilijk om hulp te vragen of zijn eigen behoeften te erkennen.
De rol van timing
De timing van bepaalde ervaringen speelt een cruciale rol. Elk ontwikkelingsstadium kent zijn eigen thema’s en uitdagingen:
- De prenatale fase en eerste levensmaanden: fundamentele veiligheid
- De vroege peuterjaren: verbinding en voeding
- De peuterjaren: autonomie en wilskracht
- De kleuterjaren: expressie en identiteit
- De lagere schooljaren: prestatie en competentie
Wanneer een baby in de eerste maanden consequent moet huilen zonder reactie van de ouder of verzorger, leert ze: “Mijn behoeften doen er niet toe.” Als een baby liefdevol wordt vastgehouden, leert ze: “De wereld is veilig.”
Sarah herinnert zich een foto uit haar kindertijd: ze zit in een kinderstoel, reikend naar haar moeder die geconcentreerd op haar telefoon kijkt. Nu, als volwassene, merkt ze een diep patroon van ‘reiken’ in relaties – altijd zoekend naar de verbinding die toen werd gemist.
Verstoring in een specifieke fase leidt tot specifieke aanpassingspatronen die kenmerkend worden voor de eigen structuur. Geen mens is hetzelfde. Er zijn kinderen die in de meest verontrustende omstandigheden opgroeien en geen blijvende bescherming van het zelf nodig hebben. En er zijn kinderen die in liefdevolle omstandigheden opgroeien en een sterke reactie hebben op een minimale verstoring. De meest van ons worden gevormd door een samenspel van uitdagingen en geïntegreerde oplossingen. Bepaalde situaties in ons volwassen leven kunnen bepaalde vroegkinderlijke oplossingen activeren. Meestal gebruiken we bepaalde beschermingen meer dan andere oplossingen. We zijn een verzameling van beschermingen die samen een werkzame structuur vormen. Gevormd om te overleven in een onveilige wereld. Wanneer de onveiligheid geweken is, houden we de structuur vaak nog wel in stand. We zijn niet anders gewend. Er kan een punt komen dat de structuur die ons eerder beschermende ons nu blokkeert om bepaalde diepe verbindingen aan te gaan of bepaalde dingen te realiseren in het leven.
De gelaagdheid van een structuur
1. De mentale laag
Onze mentale geest werkt als een soort computer. We proberen overzicht te creëeren in een complexe wereld. We schrijven een eigen programma dat probeert kloppend te maken wat niet kloppend voelt.
Overtuigingen en gedachtepatronen
Op mentaal niveau manifesteert een beschermende structuur zich in diepgewortelde overtuigingen over onszelf, anderen en de wereld. Deze overtuigingen vormen een intern navigatiesysteem dat bepaalt hoe we informatie interpreteren en beslissingen nemen. Het is ooit ingericht om de pijn uit ons bewustzijn te houden. Tegelijkertijd vervormt het informatie uit de realiteit. Het sluit ons, voor een gedeelte, af.
Voorbeelden van overtuigingen zijn “Als ik perfect presteer, dan ben ik veilig” (vaak te zien bij mensen die als kind voorwaardelijke liefde ervoeren) of “Als ik voor anderen zorg, dan verlaten ze me niet” (vaak ontstaan bij vroeg verlies of verwaarlozing).
Lisa, een getalenteerde kunstenares, checkt haar werk obsessief op fouten. Als kind hoorde ze constant: “Je kunt beter”. Haar mentale filter zoekt nu automatisch naar imperfecties, zelfs als anderen haar werk prijzen.
Cognitieve strategieën
Elke structuur ontwikkelt specifieke denkstrategieën om met uitdagingen om te gaan. Dit kunnen bijvoorbeeld zijn:
- Rationalisatie
- Dissociatie
- Hypervigilantie
- Idealisatie
- Categorisch denken
2. De emotionele laag
De mentale laag werkt meer als een computer. De emotionele laag kun je vergelijken met een muziekinstrument. Bepaalde tonen klinken makkelijk en helder, andere snaren worden nauwelijks aangeraakt.
Mark, een advocaat, kan moeiteloos boosheid voelen in de rechtszaal, maar verstijft als zijn partner verdrietig is. Als kind leerde hij dat boosheid ‘sterk’ was en verdriet ‘zwak’ – een patroon dat nu zijn relaties beïnvloedt.
Gevoelslandschap
De emotionele component van een beschermende structuur bepaalt:
- Welke emoties we gemakkelijk toelaten
- Welke emoties we onderdrukken
- Hoe we emoties reguleren
- Onze emotionele bandbreedte
Relationele patronen
Dit uit zich in specifieke manieren van:
- Hechting
- Intimiteit
- Conflict hantering
- Grenzen stellen
- Vertrouwen geven en ontvangen
3. De fysieke laag
Ons lichaam slaat alle herinneringen op. Wat we niet hebben kunnen verwerken houden we vast in ons lijf. Wanneer we met bewustzijn ons lichaam in beweging brengen kunnen we dit dagboek opnieuw woorden en beelden geven.
Lichamelijke manifestatie
Een beschermende structuur is zichtbaar in ons lichaam, we dragen het met ons mee:
- In onze houding
- In onze ademhaling
- In onze spierspanning
- In onze bewegingspatronen
- In onze gezichtsuitdrukking
Somatische markers
Specifieke gebieden in het lichaam dragen de spanning van onze aanpassingsstrategieën:
- Spanning in specifieke spiergroepen
- Chronische holding patterns
- Gebieden van verminderde doorstroming
- Karakteristieke ademhalingspatronen
Voorbeelden zijn: de receptionist met chronisch gespannen schouders die als kind vaak moest ‘sterk zijn’; de danser met een ingehouden ademhaling die vroeg leerde ‘geen ruimte in te nemen’; de manager met een gepantserde borstkas die zich als kind moest beschermen tegen emotionele invasie.
4. De energetische laag
De energetische laag gaat over hoe we ons energiehuishouding reguleren. Dat gaat over de energie in ons lijf: gaat je energie bijvoorbeeld veel naar je hoofd of heb je meer in je handen nodig, welke stukken van je lichaam zijn warm of koud, welke stukken ben je je bewust van of juist niet. Energie gaat ook over wat we buiten ons lijf met onze energie doen. Onze woorden, ons gedrag, onze intentie. Deze hebben allemaal invloed op de omgeving. Misschien je wel eens een ruimte ingelopen waar het heel zwaar voelde of kwam je op een plaats waar je je ineens een stuk vrijer of gelukkiger voelde.
Energetische dynamiek
Op energetisch niveau zien we:
- Patronen van energie-distributie
- Gebieden van verhoogde of verminderde energie
- Karakteristieke energetische grenzen
- Energetische verdedigingsmechanismen
Voorbeelden zijn: Sarah, die als kind vaak werd overspoeld, met een dominante moeder, heeft een energetisch ‘schild’ dat mensen op afstand houdt; Peter, die vroeg leerde te presteren, heeft op eigen benen moeten staan voordat hij genoeg energie in zijn benen had, veel energie zit daardoor in zijn bovenlichaam, hij voelt zich ‘afgesneden’ van zijn benen
5. De spirituele laag
De spirituele laag is de laag waarin we betekenis geven aan het leven. Waarom zijn we hier op aarde? Ze geven ons het brede perspectief
Existentiële thema’s
Elke beschermende structuur worstelt met specifieke existentiële vragen:
- Bestaansrecht
- Verbinding versus autonomie
- Macht versus overgave
- Eigenwaarde versus prestatie
- Authenticiteit versus aanpassing
Voorbeelden van existentiële thema’s in de praktijk: de succesvolle zakenman die, hoe hard hij ook werkt, altijd een gevoel van leegte blijft houden of de moeder die alles in het werkt stelt om haar kinderen een fijne opvoeding te geven, maar daardoor haar eigen pad geen ruimte geeft.
Spirituele uitdagingen en gaven
In de spirituele dimensie vinden we:
- Unieke spirituele gaven
- Karakteristieke spirituele uitdagingen
- Specifieke wegen naar transcendentie
De functie van een beschermende structuur
Een bescherming is een persoonlijke constructie die maakt dat we bepaalde omstandigheden overleven. Het is een creatieve oplossing voor wanneer bepaalde pijn teveel wordt.
Bescherming
De constructie dient primair als bescherming:
- Tegen onveiligheid en overweldiging
- Tegen leegte en verlating
- Tegen onderdrukking
- Tegen onbetrouwbaarheid en machteloosheid
- Tegen afwijzing en schaamte
Adaptatie
Zoals alles wat leeft passen we ons aan aan de omstandigheden. We vinden een manier om te leven in een omgeving die we ervaren als niet ideaal. Het stelt ons in staat om:
- Te overleven in uitdagende omstandigheden
- Liefde en erkenning te krijgen
- Onszelf te handhaven in de wereld
- Verbinding te maken op een veilige manier
Het transformatieproces
Een veelvoorkomende aanname is de gedachte dat er iets kapot is. Wat andere mensen welk lijken te kunnen dat krijgen wij niet voor elkaar. Zeker als we al enige pogingen gedaan hebben, dan kan het gevoel zijn dat we het nooit leren. Daar sta ik weer.
Stapje voor stapje openen we nieuwe mogelijkheden. Soms gaat de ontwikkeling even snel en soms er een tijdje niet zoveel te gebeuren. In het begin kan er een sterke behoefte zijn aan verlichting van de pijn of ongemak. De heling gaat kan echter alleen plaatsvinden door het langzaam toelaten van het ongemak.
Bewustwording
De eerste stap naar transformatie is bewustwording:
- Herkennen van patronen
- Begrijpen van de oorsprong
- Inzicht in de functie
- Acceptatie van de structuur
We leren onszelf beter kennen. Waarom doen we bepaalde dingen op deze manier? We proberen onszelf te observeren zonder te interveniëren. Hoe lang het lukt om naar onszelf te kijken zonder de controle over te nemen hoe meer informatie er vrijkomt. En dat kan best lastig zijn, omdat het tolerantie voor het ongemak vraagt.
Integratie
Het doel is niet het elimineren van de structuur, maar integratie:
- Flexibiliteit ontwikkelen
- Nieuwe keuzes maken
- Authentieke expressie toelaten
- De wijsheid van de structuur eren
In de originele bescherming zit ook kracht. Bijvoorbeeld: het dwangmatige streven naar perfectie is ook een krachtige manier om schoonheid en harmonie te creëeren; de autoritaire manier om de omgeving te controleren is een sterke manier om invloed uit te oefenen in situatie waar onrecht recht gezet dient te worden.
We laten de originele defensie niet los, maar geven deze plaats in een breder perspectief. We gebruiken de energie die in de bescherming opgesloten ligt en zetten deze in om ons leven nog meer vorm te kunnen geven.
De rol van het lichaam
Wie we zijn ligt besloten in alle bovenstaande lagen. Het lichaam is de meest concrete van al deze lagen. Heling kan plaatsvinden via alle bovenstaande lagen, het lichaam is daarbij de meest tastbare. Door bewust met het lichaam aan de slag te gaan, kunnen we toegangen krijgen tot de andere lagen.
Lichaamsgerichte benadering
- Ademhalingswerk
- Beweging
- Aanraking
- Stemwerk
- Lichaamsgericht bewustzijnswerk
Voorbeelden: dieper ademhalen om zo meer te voelen, het aanraken van stukken van ons lijf die we niet kunnen voelen, het in bewegen zetten van de kaken om met verbetenheid te werken, stemwerk om onderdrukte emoties in beweging te zetten, grondingsoefeningen die ons vanuit ons hoofd meer in ons lichaam krijgen, het in beweging zetten van de mond om met jonge behoeften te werken of het in beweging zetten van de armen om onze eigen agressie beter te leren kennen.
Neuroplasticiteit
Het lichaam heeft het vermogen tot verandering. Patronen die we gebruiken verdiepen zich, patronen die we niet meer gebruiken sterven af. Wanneer we iets nieuws leren ontstaat er een nieuw neural pad, ons lichaam maakt nieuwe verbindingen aan. Zelfs ons DNA heeft een bepaalde flexibiliteit. Heling van trauma vindt plaats op cellulair niveau. Daarmee worden niet alleen symptomen verlicht, maar vormen we onszelf opnieuw. Spanning wordt losgelaten en nieuwe patronen worden geïntegreerd.
De reis
We groeien altijd, of we er nu voor kiezen of niet. Wanneer we bewust kiezen om energie in onze transformatie te investeren kunnen we dit proces versnellen. De chirurgische ingrepen helpen om sturing te geven aan onze heling. Naast onze intentie is ook de omgeving waarin deze plaatsvindt belangrijk.
Het belang van veiligheid
Transformatie vraagt om:
- Een veilige container: bijvoorbeeld een passende therapeut of geduldige vriend(in)
- Geduldige begeleiding: door bewuste aandacht kan het zich langzaam hervormen
- Respect voor het tempo van het systeem: soms gaat het snel en soms gaat het langzaam, druk werkt bijna altijd contraproductief.
- Erkenning van de wijsheid van de structuur: er is geen wiskundige formule of duidelijk plan, de beelden, woorden en richtingen ontvouwen zich in het proces.
Graduele Ontwikkeling
Verandering gebeurt in fasen:
- Stabilisatie: er moet voldoende veiligheid en rust zijn om op onderzoek uit te gaan. Wanneer deze er (nog) niet is, dan moet hier eerst aan gewerkt worden. Dat betekent bijvoorbeeld dat de relatie van de begeleider stevig genoeg moet voelen.
- Exploratie: de aandacht wordt gericht op wat er onderzocht wil worden. Hoe werkt deze precies bij jou? De beelden, woorden en bewegingen ontvouwen zich.
- Transformatie: verandering vindt plaats onder bewustzijn. Transformatie vindt plaats bij bewuste aandacht. Specifieke interventies kunnen dit ondersteunen en versnellen. Transformatie is een geleidelijk proces.
- Integratie: de nieuwe ruimte of richting moet onderdelen worden van het hele systeem. Hiervoor is ruimte en rust nodig. Na een stap heeft het systeem tijd nodig om deze van zichzelf te maken.
Bovenstaande fasen vinden niet altijd opeenvolgend plaats. Ze kunnen ook cyclisch plaatsvinden of met tussenpozen.
Conclusie: de weg naar authenticiteit
Een beschermende structuur is geen beperking maar een startpunt voor verdere groei. Groei betekent niet het afbreken van onze structuur, maar het renoveren en uitbreiden van ons innerlijke huis. Het is als een tuin die we met zorg onderhouden – sommige delen vragen om snoeien, andere om voeding, maar alles heeft zijn plaats en functie.
David, een voormalige workaholic, beschrijft zijn reis: “Ik zie nu dat mijn niet-aflatende werk ethiek een manier was om liefde te verdienen. Door dit te begrijpen, kan ik kiezen wanneer ik wil werken en wanneer ik mag rusten. Mijn gedrevenheid is er nog steeds, maar nu is het een keuze in plaats van een dwang.”
Door onze eigen bescherming te begrijpen en te respecteren, kunnen we:
- Meer keuzevrijheid ontwikkelen
- Authenticiteit hervinden
- Diepere verbinding maken
- Ons potentieel vervullen
Het werk met beschermende structuur nodigt ons uit om:
- Zachter te worden voor onszelf
- Wijzer om te gaan met onze patronen
- Dieper te vertrouwen in ons proces
- Voller aanwezig te zijn in ons leven
In deze reis naar heelheid worden we uitgenodigd om zowel onze wonden als onze wijsheid te eren, wetende dat beide deel uitmaken van wie we zijn en wie we kunnen worden.
Meer lezen over de verschillende beschermingen:
