Leestijd: 8 minuten
Dit artikel is onderdeel van een serie van zes artikelen over beschermingsmechanismen:
- Introductie: Hoe we onszelf beschermen tegen pijn
- Op weg naar veiligheid: als je nergens kunt schuilen
- Op weg naar vervulling: als er leegte is
- Op weg naar vrije expressie: als jezelf uiten gevaarlijk is
- Op weg naar vertrouwen: als je moet vechten om te overleven
- Op weg naar jezelf: als je niet weet wie je echt bent
Als kinderen hebben we behoefte aan een gevoel van eigenaarschap – eerst over ons lichaam en later over onze eigen beslissingen. We willen zelf keuzes maken. Wanneer onze ouders deze keuzes respecteren en ons tegelijkertijd betrouwbare, gezonde grenzen bieden, kunnen we ons ontwikkelen tot mensen die niet alleen onze eigen kracht kennen, maar ook die van anderen kunnen verwelkomen. Net zoals onze ouders dat bij ons hebben gedaan.
Wanneer onze ouders echter onze wilskracht als bedreigend ervaren of deze gebruiken om hun eigen behoeften te vervullen, ontstaat er onzekerheid en twijfel. Een ouder kan ons bijvoorbeeld (bewust of onbewust) uitspelen tegen de partner. We worden dan gebruikt in een dynamiek die niet de onze is. Hierdoor leren we dat mensen elkaar gebruiken voor eigen gewin. We kunnen niet meer vertrouwen op de goede intenties van anderen en vertrouwen vanaf dat moment alleen nog maar op onszelf.
Bescherming tegen onbetrouwbaarheid: controle en vertrouwen in balans brengen
Deze bescherming is complex en biedt een bron van kracht. Ze wordt vaak gekenmerkt door een sterke behoefte aan controle en het verlangen om de leiding te nemen, maar daaronder schuilt een diepe angst voor kwetsbaarheid en een gebrek aan vertrouwen. De oorsprong van deze structuur ligt in ervaringen van verraad en onveiligheid tijdens de jeugd, waardoor mensen met deze structuur zichzelf hebben geleerd om altijd de controle te behouden en anderen te wantrouwen.
Hoe werkt deze bescherming?
Deze beschermende structuur ontstaat meestal in de kindertijd, in een omgeving waarin macht en controle centraal staan. Een kind dat opgroeit in een emotioneel onveilige omgeving, leert al snel dat overleven een strijd is. Vaak is er sprake van een driehoeksverhouding met de ouders, waarbij het kind moet kiezen tussen loyaliteit aan een van beiden, wat kan leiden tot gevoelens van verraad of manipulatie.
Resultaat
Een kind dat deze dynamiek heeft ervaren, ontwikkelt vaak een patroon van controle en macht om de eigen kwetsbaarheid te verhullen. Mensen met deze structuur worden soms als intimiderend of autoritair ervaren, omdat ze het moeilijk vinden om kwetsbaar te zijn en anderen te vertrouwen.
De angst voor verlies van controle en vertrouwen
Een fundamenteel kenmerk van deze bescherming is de angst om de controle te verliezen. Deze mensen voelen zich alleen veilig wanneer ze de leiding hebben of hun omgeving kunnen beheersen. Hun ervaring heeft hen geleerd dat vertrouwen gevaarlijk is en dat overgave gelijkstaat aan zwakte. Dit uit zich vaak in een sterk gevoel van autonomie en de neiging om anderen op afstand te houden.
Een praktisch voorbeeld hiervan is iemand die in zijn werk altijd het voortouw neemt en het moeilijk vindt om taken te delegeren, zelfs wanneer de werkdruk te hoog wordt. Deze persoon wil de controle niet loslaten uit angst dat anderen hem zullen teleurstellen of in de steek zullen laten. Het gebrek aan vertrouwen in anderen zorgt ervoor dat hij het gevoel heeft alleen op zichzelf te kunnen vertrouwen en dus alles zelf moet doen.
Lichaams- en energiepatronen
Op fysiek niveau vertonen mensen met deze structuur vaak gespannen schouders en een opgeblazen borstkas, wat symbool staat voor hun behoefte aan bescherming en autoriteit. Hun energieniveau kan sterk wisselen: van hyperactief en gefocust tijdens het nastreven van een doel, tot volledig uitgeput wanneer ze zich verraden of machteloos voelen. Hun energie lijkt soms ‘topzwaar’, met een zwakkere basis in het bekken. Dit wijst erop dat ze zich energetisch vanuit hun basis verplaatsen naar de bovenste lichaamshelft, waar ze meer controle ervaren.
Schijn van onaantastbaarheid
Naar buiten toe komt deze bescherming over als superieur of onaantastbaar. Deze mensen kunnen sterk en onverschrokken overkomen en gebruiken vaak charisma en subtiele beïnvloeding om situaties te beheersen. Deze buitenkant dient als bescherming tegen hun onderliggende angst voor afhankelijkheid en kwetsbaarheid. Ze voelen zich veilig wanneer ze anderen kunnen sturen, maar het kost veel energie om deze façade in stand te houden. Zwak zijn is geen optie, want dan worden ze weer gebruikt door anderen.
Een voorbeeld hiervan is een teamleider die zijn charisma inzet om medewerkers te motiveren, maar tegelijkertijd gevoelig is voor elke vorm van kritiek en moeite heeft met het aannemen van suggesties. Dit laat zien hoe hij de controle over de situatie wil behouden en zich verzet tegen wat hij als bedreigingen voor zijn leiderschap ziet.
Interpersoonlijke dynamieken: het aantrekken en afstoten van anderen
In relaties speelt vaak een spel van aantrekken en afstoten. Deze mensen voelen zich aangetrokken tot nabijheid en verbinding, maar zodra deze te dichtbij komt, proberen ze de ander af te stoten. Dit komt voort uit hun angst voor verlies van autonomie en controle. Tegelijkertijd willen ze bewonderd worden en zoeken ze bevestiging in hun relaties, wat resulteert in een complex patroon van aantrekken en afwijzen.
In een romantische relatie kan iemand met deze beschermende structuur bijvoorbeeld in het begin de partner intensief benaderen, maar zodra de relatie dieper wordt, afstand nemen om de controle te behouden en zichzelf te beschermen tegen mogelijke teleurstelling.
Beschermende strategieën: controle en verleiding
Een belangrijke strategie is het gebruik van controle en verleiding om de omgeving te beheersen. Deze mensen kunnen hun invloed aanwenden om anderen te sturen, soms subtiel en soms met duidelijke machtsuitingen. Ze vermijden kwetsbaarheid en afhankelijkheid door steeds in de controlepositie te blijven, ook al kan dit op de lange termijn tot isolement leiden.
Een voorbeeld hiervan is een manager die voortdurend concurrentie creëert binnen zijn team, zodat iedereen afhankelijk blijft van zijn goedkeuring. Zo behoudt hij zijn leiderschapspositie zonder echt deel uit te maken van de groep.
Het cultiveren van vertrouwen en overgave
Het herstelproces richt zich vaak op het ontwikkelen van vertrouwen en het vermogen om controle los te laten. Omdat deze mensen gewend zijn aan een ‘oorlogszuchtige’ houding tegenover het leven, is het belangrijk om hen te laten ervaren dat controle niet de enige weg naar veiligheid is. Dit kan beginnen met eenvoudige oefeningen in aarding en ademhaling, waardoor ze leren spanning los te laten en zich dieper te verbinden met hun lichaam.
Praktische oefeningen
Een effectieve therapeutische oefening is om de cliënt bewust te maken van de spanning in schouders en borstkas, en deze te laten ontspannen door diepe, rustige ademhaling. Door deze spanning te voelen en bewust los te laten, leren ze zich minder krampachtig te verdedigen en meer ontspannen aanwezig te zijn.
De weg naar ontspanning en emotionele overgave
Een essentieel aspect van het herstelproces is het leren herkennen en uiten van onderdrukte emoties, zoals verdriet of teleurstelling. Dit zijn gevoelens die ze vaak vermijden omdat ze deze als teken van zwakte zien. Door hieraan te werken met bijvoorbeeld een therapeut, kunnen ze ontdekken dat het tonen van kwetsbaarheid geen controleverlies betekent, maar juist een stap naar innerlijke vrijheid is.
Een therapeut of begripvolle vriend(in) kan iemand bijvoorbeeld begeleiden bij het uiten van verdriet over een vroeg verlies of een ervaring van verraad. Zo leert deze persoon stap voor stap om emoties te accepteren in plaats van ze te verbergen achter controle en macht.
De krachtige leider: het hart van de leeuw
Hoewel deze bescherming uitdagingen met zich meebrengt, brengt ze ook unieke kwaliteiten. Mensen met deze structuur kunnen charismatisch, vastberaden en initiatiefrijk zijn. Hun sterke drive en vermogen om doelen na te streven maken hen effectief in het leiden van anderen en het realiseren van ambities. Wanneer ze een gezonde relatie met macht ontwikkelen, kunnen ze authentiek en inspirerend leiderschap tonen.
Een voorbeeld hiervan is een ondernemer die een bedrijf start en ondanks tegenslagen vasthoudt aan zijn visie. Zijn vastberadenheid en charisma inspireren zijn team, en door balans te vinden tussen controle en vertrouwen, kan hij een duurzame en positieve impact maken. Onder het wantrouwen gaat een diep vertrouwen schuil en een scherp gevoel voor recht en onrecht. Deze persoon is niet bang om daarin risico’s te nemen. Het vechten tegen kwetsbaarheid transformeert in een strijd voor het grotere goed.
Conclusie: van onmacht naar vertrouwen
Deze bescherming vormt een krachtige, maar soms uitdagende manier van in het leven staan. Mensen met deze structuur zoeken veiligheid door controle en macht, maar deze drang kan leiden tot isolement en wantrouwen. Gaandeweg kunnen ze leren dat kwetsbaarheid niet hetzelfde is als zwakte en dat het ontwikkelen van vertrouwen hen kan helpen om dieper en authentieker contact te maken met zichzelf en anderen.
De weg naar heling ligt in het omarmen van hun gevoeligheid en het vertrouwen dat ze ook zonder controle veilig en waardevol zijn. Door balans te vinden tussen hun verlangen naar autonomie en hun behoefte aan verbinding, kunnen ze hun unieke kwaliteiten op een vervullende en positieve manier inzetten.
